Z czego wyniknął problem?
W czasie pandemii wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym sąd w sprawach cywilnych rozpoznaje sprawy w składzie jednoosobowy. Chodzi tutaj nie tylko o sprawy rozpoznawane przez sąd I instancji, ale także przez sąd odwoławczy (sąd II instancji).
Podstawę tych zmian stanowił art. 15 zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2021, poz. 1090), nazywanej czasami „ustawą antycovidową”. Powołany przepis brzmiał:
W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej „Kodeksem postępowania cywilnego”, w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego; prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.
Pojawiła się wątpliwość, czy sąd w składzie 1-osobowym wynikającym z epizodycznych regulacji „ustawy antycovidowej” można uznać za „sąd ustanowiony ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i czy rozpoznanie sprawy przez sąd odwoławczy w takim składzie nie ogranicza konstytucyjnego prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy. Skutkowało to przedstawieniem zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 26.04.2023 r. wydana w sprawie III PZP 6/22 brzmi:
Rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego ukształtowanym na podstawie art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2021 r., poz. 2095 ze zm.) ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.) oraz postanowił nadać uchwale moc zasady prawnej i ustalił, że przyjęta w uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia.
Podjęcie uchwały poprzedzała rozprawa i długa narada. Sędziowie Sądu Najwyższego nie byli jednomyślni, o czym świadczą i trzy zdania odrębne świadczą o podziale i różnicach zdań w składzie orzekającym.
Uchwale nadano moc zasady prawnej i ma ona obowiązywać „od dnia jej podjęcia”. Nie będzie możliwe podważenie na jej podstawie wydanych już wyroków, co nie oznacza, że nie wpłynie ona na postępowania, które obecnie się toczą.
Jak uchwała może wpłynąć na sprawy dotyczące kredytów frankowych?
Jeżeli sądy powszechne będą stosowały się do uchwały Sądu Najwyższego z 26.04.2023 r. wydanej w sprawie III PZP 6/22, to można spodziewać się wydłużenia czasu trwania postępowań apelacyjnych.
W wielu sądach już odwołano wyznaczone wcześniej rozprawy w celu wyznaczenia nowych, 3-osobowych składów do rozpoznania apelacji.
Przy rozpoznaniu sprawy w II instancji w składzie 3-osobowym zwiększy się obciążenie pracą sędziów, a w konsekwencji - czas rozpoznawania spraw. Przykładowo: jeżeli mamy 30 spraw do rozpoznania i 3 sędziów, to przy rozpoznawaniu spraw w składzie jednoosobowym każdy sędzia musi rozpoznać 10 spraw. Jeżeli sprawy będą rozpoznawane w składach 3-osobowych, to każdy sędzia uczestniczy w rozstrzyganiu 30 spraw, a nie 10.
Co ze sprawami już zakończonymi?
Zgodnie z treścią uchwały Sądu Najwyższego z 26.04.2023 r. przyjęta w niej wykładnia prawa obowiązuje od dnia podjęcia uchwały. Oznacza to, że prawomocne rozstrzygnięcia wydane dniem podjęcia uchwały, w których w II instancji orzekał sąd w składzie jednoosobowym, nie będą mogły być poważane.
