Postanowienie TSUE z 11.12.2023 r. (C‑756/22) - banki nie mogą żądać innej kwoty niż kapitał i ustawowe odsetki

Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoznając sprawę z powództwa Banku Millennium S.A. o zasądzenie od kredytobiorców kwoty z tytułu zwrotu udostępnionego kapitału oraz wynagrodzenia za korzystanie z tego kapitału, zwrócił się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy [93/13], a także zasady skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą w przypadku uznania, że umowa kredytu jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, bank oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (kapitału kredytu) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, może domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia) z tytułu tego, że:

1) bank został czasowo pozbawiony możliwości korzystania ze swoich pieniędzy, przez co utracił możliwość zainwestowania ich i osiągnięcia dzięki temu korzyści,

2) bank poniósł koszty obsługi umowy kredytu i przekazania pieniędzy konsumentowi,

3) konsument odniósł korzyść polegającą na tym, że mógł czasowo korzystać z pieniędzy banku, w tym mógł je zainwestować i dzięki temu uzyskać korzyści,

4) konsument czasowo miał możliwość korzystania z pieniędzy banku nieodpłatnie, co byłoby niemożliwe w warunkach rynkowych,

5) wartość nabywcza pieniędzy spadła na skutek upływu czasu, co oznacza realną stratę dla banku,

6) czasowe udostępnienie pieniędzy do korzystania może zostać potraktowane jako spełnienie usługi, za którą bank nie otrzymał wynagrodzenia?”.

Wyrok TSUE z 15.06.2023 r. w sprawie C‑520/21

Kwestia potencjalnych roszczeń banku względem kredytobiorców w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy, ujętych w zbiorczą kategorię „rekompensaty” była już przedmiotem orzecznictwa Trybunału. W tezie wyroku z 15.06.2023 r. w sprawie C‑520/21 TSUE wskazał: „W kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że (...) stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.”

Na wyżej przywołany wyrok z 15.06.2023 r. (C‑520/21) TSUE powołał się w również postanowieniu z 11.12.2023 r., a w pkt 28 tego postanowienia przytoczył także jego fragmenty: 

„68 […] zgodność z prawem Unii przepisów krajowych regulujących praktyczne skutki nieważności umowy kredytu hipotecznego z powodu istnienia nieuczciwych warunków zależy od tego, czy przepisy te, po pierwsze, pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się on w braku tej umowy, a po drugie, nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie 93/13. 

[…]

78 […] wykładnia prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania [wspomnianej] umowy, a tym samym otrzymania wynagrodzenia za korzystanie z tego kapitału przez konsumenta, przyczyniłaby się do wyeliminowania odstraszającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez uznanie [tej samej] umowy za nieważną.

[…]

84 W konsekwencji w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków, dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty”.

Teza postanowienia z 11.12.2023 r.

W związku z przytoczoną argumentacją, która w dużej mierze została oparta na treści wyroku z 15.06.2023 r., TSUE w postanowieniu z 11.12.2023 r. ostatecznie potwierdził, że w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową za nieważną w całości ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwe warunki, bez których nie może ona dalej obowiązywać, przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wpłacony na poczet wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty.

Wnioski

Aktualnie orzecznictwo TSUE nie pozostawia żadnych wątpliwości, że w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy kredytowej banki mogą dochodzić od konsumentów jedynie zwrotu udostępnionego na podstawie umowy kapitału oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Natomiast wszelkie inne roszczenia wobec konsumentów, a w szczególności: wynagrodzenie, odszkodowanie, zwrot kosztów za korzystanie z kapitału lub waloryzacja świadczenia są pozbawione podstaw. 

Pełna treść postanowienia: C‑756/22

Autor:

Wiktoria Rajzynger

Adwokat