Wyrok TSUE z 15.06.2023 r. (C‑520/21) - bankom nie przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z kapitału

Pytanie prejudycjalne

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia zwrócił się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 [dyrektywy 93/13], a także zasady skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank – kapitału kredytu, konsument – rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia), z tytułu tego że: 

1. spełniający świadczenie pieniężne został czasowo pozbawiony możliwości korzystania ze swoich pieniędzy, przez co utracił możliwość zainwestowania ich i osiągnięcia dzięki temu korzyści,

2. spełniający świadczenie pieniężne poniósł koszty obsługi umowy kredytu i przekazania pieniędzy drugiej stronie,

3. otrzymujący świadczenie pieniężne odniósł korzyść polegającą na tym, że mógł czasowo korzystać z cudzych pieniędzy, w tym mógł je zainwestować i dzięki temu uzyskać korzyści,

4. otrzymujący świadczenie pieniężne czasowo miał możliwość korzystania z cudzych pieniędzy nieodpłatnie, co byłoby niemożliwe w warunkach rynkowych,

5. wartość nabywcza pieniędzy spadła na skutek upływu czasu, co oznacza realną stratę dla spełniającego świadczenie pieniężne,

6. czasowe udostępnienie pieniędzy do korzystania może zostać potraktowane jako spełnienie usługi, za którą spełniający świadczenie pieniężne nie otrzymał wynagrodzenia”

Wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, waloryzacja kapitału i pojęcie „rekompensaty”

W sprawie C-520/21, na gruncie której został wydany wyrok z 15.06.2023 r., została również wydana opinia Rzecznika Generalnego TSUE Anthony’ego Michaela Collinsa z 16.02.2023 r. (zob: Opinia Rzecznika Generalnego TSUE - bankom nie należy się wynagrodzenie za korzystanie z kapitału). Istotne jest, że przedmiotowa opinia dotyczyła wszystkich potencjalnych świadczeń wskazanych w pytaniu prejudycjalnym, w szczególności wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, odszkodowania i waloryzacji świadczenia. Wprost wynika to z punktu 20 tej opinii:

„W kontekście sporu zawisłego przed sądem odsyłającym powstaje kwestia, czy strony umowy, która została uznana za nieważną, są uprawnione do dochodzenia dodatkowych roszczeń, takich jak wynagrodzenie, odszkodowanie, zwrot kosztów lub waloryzacja świadczenia, z powodu korzystania z pieniędzy przez pewien czas bez podstawy prawnej.”

Nie bez znaczenia jest również, że w sekcji „Ramy prawne / Przepisy polskie”, w punkcie 8 wyroku z 15.06.2023 r. w sprawie C-520/21, TSUE przytoczył treść przepisu art. 358¹ § 1-4 k.c., a zatem przepisu stanowiącego podstawę prawną sądowej waloryzacji. Nie może zatem budzić wątpliwości, że ramy prawne wyroku TSUE z 15.06.2023 r. obejmują również waloryzację sądową.

Jednocześnie w wyroku z 15.06.2023 r. w sprawie C-520/21 Trybunał zbiorczo określa wszystkie roszczenia, o których mowa w pytaniu prejudycjalnym (wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, odszkodowanie, waloryzację), jako „rekompensatę”. Taki sposób zbiorczego określenia roszczeń wynika chociażby z punktu 63 wyroku, w którym Trybunał wskazał:

„Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że:

stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą konsument ma prawo żądać od instytucji kredytowej rekompensaty wykraczającej poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, oraz stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.”

W ten sam sposób Trybunał określa potencjalne roszczenia banku w punkcie 76 oraz 78-80 wyroku, wskazując, że:

„76 Tymczasem przyznanie instytucji kredytowej prawa do żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 60 opinii.

(…)

78 Podobnie wykładnia prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy, a tym samym otrzymania wynagrodzenia za korzystanie tego kapitału przez konsumenta, przyczyniłaby się do wyeliminowania odstraszającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez uznanie tej umowy za nieważną.

79 Ponadto skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13 byłaby zagrożona, gdyby byli oni narażeni, w ramach powoływania się na swoje prawa wynikające z tej dyrektywy, na ryzyko konieczności zapłaty takiej rekompensaty. Jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 61 opinii, taka wykładnia groziłaby stworzeniem sytuacji, w których bardziej korzystne dla konsumenta byłoby raczej kontynuowanie wykonania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które wywodzi on ze wspomnianej dyrektywy.

80 Rozumowania tego nie może podważyć argumentacja Banku M., zgodnie z którą w braku możliwości żądania przez przedsiębiorców rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę, konsumenci uzyskaliby „darmowy” kredyt. Nie może go również podważyć argumentacja Banku M. i Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego (Polska), zgodnie z którą stabilność rynków finansowych byłaby zagrożona, gdyby banki nie mogły żądać od konsumentów takiej rekompensaty.”

Teza wyroku z 15.06.2023 r.

Teza wyroku TSUE z 15.06.2023 r. w sprawie C-520/21 również posługuje się pojęciem „rekompensaty”, jako zbiorczym określeniem wszystkich potencjalnych roszczeń banku wykraczających poza zwrot kwoty nominalnej udostępnionego kapitału:

„W kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że (...) stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.”

Wnioski

Choć w tezie wyroku z 15.06.2023 r. TSUE nie wskazuje wprost ani roszczenia o „wynagrodzenie za korzystanie z kapitału”, ani roszczenia o „waloryzację kapitału”, to mając na uwadze treść pytania prejudycjalnego, opinii Rzecznika Generalnego, ramy prawne samego wyroku oraz przyjęty sposób rozstrzygnięcia, który odnosi się do wszystkich potencjalnych roszczeń banku, ujętych w zbiorczą kategorię „rekompensaty”, to nie można mieć wątpliwości, że bankowi nie należy się cokolwiek ponad zwrot udostępnionego konsumentowi kapitału oraz ewentualnie odsetek za opóźnienie.

Powyższy wniosek Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ostatecznie potwierdził w postanowieniu z 11.12.2023 r. wydanym w sprawie C-756/22, wskazując, że banki w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy kredytowej mogą dochodzić od konsumentów jedynie zwrotu udostępnionego na podstawie umowy kapitału oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Natomiast wszelkie inne roszczenia wobec konsumentów, a w szczególności: wynagrodzenie, odszkodowanie, zwrot kosztów za korzystanie z kapitału lub waloryzacja świadczenia są pozbawione podstaw.

Pełna treść wyroku: C-520/21

Autor:

Wiktoria Rajzynger

Adwokat