Wyrok TSUE z 7.12.2023 r. (C‑140/22) - konsument nie musi składać żadnych oświadczeń

Oświadczenie kredytobiorcy przed sądem, koncepcja bezskuteczności zawieszonej

W pierwszej kolejności TSUE, powołując się na wyrok z 17.05.2018 r. w sprawie C‑147/16 i przytoczone w nim orzecznictwo, przypomniał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi, iż nieuczciwe warunki nie są wiążące dla konsumentów. Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia ustanowionej przez umowę formalnej równowagi praw i obowiązków stron umowy rzeczywistą równowagą, która przywraca równość stron (pkt 53 wyroku). Jednocześnie zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 sądy krajowe są zobowiązane do wyłączenia stosowania nieuczciwych warunków umownych, aby nie wywierały one, w braku sprzeciwu konsumenta, wiążących wobec niego skutków (tak: wyrok TSUE z 26.03.2019 r., C‑70/17 i C‑179/17 i przytoczone tam orzecznictwo). 

Z wyżej przywołanego przez TSUE orzecznictwa wynika, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga, aby nieuczciwe warunki nie były wiążące dla konsumentów, przy czym taki skutek nie może zostać zawieszony albo uzależniony od spełnienia przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe lub wynikających z orzecznictwa krajowego (pkt 58 wyroku).

Mając to na uwadze, TSUE stanął na stanowisku, że zastrzeżona dla konsumenta możliwość sprzeciwienia się stosowaniu dyrektywy 93/13 nie może być rozumiana w ten sposób, że nakłada na niego, w celu dochodzenia praw, które wywodzi z tej dyrektywy, obowiązek powołania się na przepisy tej dyrektywy w drodze sformalizowanego oświadczenia złożonego przed sądem.

Konsument, po uzyskaniu od sądu stosownych informacji, nie musi podnosić, że warunek umowy jest nieuczciwy i że go nie wiąże. Rezygnując z podnoszenia nieuczciwego i niewiążącego charakteru warunku umownego konsument wyraża tym samym dobrowolną i świadomą zgodę na ten warunek, zrzekając się ochrony przewidzianej w dyrektywie 93/13. Jeśli jednak do zrzeczenia się ochrony nie dojdzie, to ochrona taka przysługuje od samego początku. Nie jest w żaden sposób „zawieszona” i nie jest konieczne składanie jakichkolwiek oświadczeń, które ochronę tę miałyby „odwiesić”.

Jak słusznie wskazał TSUE w pkt 58 wyroku:

Tak więc, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa przypomnianego w pkt 53 i 55 niniejszego wyroku, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga, aby nieuczciwe warunki nie były wiążące dla konsumentów, przy czym taki skutek nie może zostać zawieszony albo uzależniony od spełnienia przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe lub wynikających z orzecznictwa krajowego.

Tym samym TSUE de facto orzekł, że na gruncie dyrektywy 93/13 nie ma żadnego uzasadnienia koncepcja tzw. „bezskuteczności zawieszonej”, wynikająca z uchwały Sądu Najwyższego z 7.05.2021 r. (III CZP 6/21).

Odsetki

W wyroku z 7.12.2023 r. TSUE odniósł się również do kwestii dopuszczalności pomniejszenia dochodzonych przez kredytobiorców roszczeń z tytułu zwrotu świadczenia nienależnego w związku z wykonaniem nieważnej umowy o równowartość odsetek, które bank otrzymałby, gdyby wspomniana umowa pozostała w mocy. W tym zakresie TSUE powołał się przede wszystkim na wyrok z 15.06.2023 r., który dotyczył potencjalnych roszczeń banku względem kredytobiorców w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy (zob.: Wyrok TSUE z 15.06.2023 r. (C‑520/21) - bankom nie przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z kapitału).

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśnił, że w zakresie, w jakim dyrektywa 93/13 wyklucza możliwość żądania przez bank rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania nieważnej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę liczonych od dnia wezwania do zapłaty, dyrektywa ta wyklucza również przyznanie bankowi rekompensaty poprzez zmniejszenie rekompensaty żądanej przez danego konsumenta z tytułu zwrotu kwot zapłaconych przez niego w wykonaniu rozpatrywanej umowy do wysokości równowartości odsetek, jakie wspomniana instytucja otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy (pkt 64 wyroku).

Wnioski

W wyroku z 7.12.2023 r. w sprawie C‑140/22 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej: 

• potwierdził, że wykonywanie przez konsumenta praw wynikających z dyrektywy 93/13 nie może być uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia o braku zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwego warunku oraz o świadomości konsekwencji uznania warunku za nieuczciwy i świadomości skutków nieważności umowy;
• uznał za niedopuszczalne pomniejszenie dochodzonych przez kredytobiorców roszczeń z tytułu zwrotu świadczenia nienależnego w związku z wykonaniem nieważnej umowy o równowartość odsetek, które bank otrzymałby, gdyby wspomniana umowa pozostała w mocy.

Pełna treść wyroku: C-140/22

Autor:

Wiktoria Rajzynger

Adwokat